Rainer Barbi: The Briar Saga

[Dukdalf]

Een opmerking van een forumlid over de grote hoeveelheid fabeltjes die de ronde doen in pijpenland deed me denken aan een column van Rainer Barbi die ik ooit heb aangekocht voor Pipe Magazine. Het is wel een aardig verhaal, dus ter lering en vermaak (en als eerbetoon aan Barbi) onderstaand de vertaling:

"Het gebeurde rond het jaar 1840, op een van die mooie avonden waarop veel jonge mensen voor het eerst verliefd worden. In een pittoreske vallei in de Franse Jura zat een groep herders rond de flakkerende vlammen van vuur na een dag hard werken en samen genoten ze van brood, wijn en tabak. Een van hen zat apart van de groep, volledig in beslag genomen door iets geheel nieuws, iets wat hij eerder op de dag had ontdekt toen een van zijn schapen een gat in de grond schraapte: een rond stuk hout met een bijzonder gelijkmatige vorm. Het was de wortel van een struik die bij miljoenen voorkwam in deze vallei, altijd in de weg staand als de herders hun schapen verzamelden. Met grote vastberadenheid bewerkte de herder het stuk hout, steeds meer vorm en model aanbrengend terwijl zijn vrienden hem licht spottende blikken toewierpen. Uren verstreken. Opeens sprong de eenling breed lachend op en liet zijn vrienden trots zijn nieuwe kunstwerk zien: een heel bijzonder soort pijp. Hij ging van hand tot hand, werd geprobeerd, gewogen en beoordeeld door alle aanwezigen. Zachte geluiden van bewondering stegen op uit de groep. Het nieuwe meesterwerk werd snel gevuld met tabak en doorgegeven. Iedereen was duidelijk onder de indruk van de zoete smaak, het aroma en de schoonheid van het hout! Alle andere pijpen waren al snel vergeten en allemaal waren ze het eens: de volgende dag zouden ze ook op zoek gaan naar deze nieuwe houtsoort. De bruyerepijp was geboren!

Elke keer als mensen me vragen hoe bruyere werd ontdekt als materiaal voor pijpen mag ik graag dit verhaal vertellen. Het is natuurlijk maar een sprookje. De waarheid is dat er door de jaren heen veel fabrieken zijn geweest die continu op zoek waren naar nieuwe en betere materialen om pijpen van te maken. De ware oorsprong van nieuwe ontdekkingen moet liggen in de combinatie van toeval en onafgebroken uitproberen. Het is ook waar dat twee bedrijven zeggen het bruyere ontdekt te hebben: Comoy en Courrieu. De eerstgenoemde kan bewijzen dat ze het in 1860 gebruikten, de laatstgenoemde zegt het al in 1802 te hebben gebruikt.

Disinformatie
In deze context echter is de vraag hoe en wanneer bruyere voor het eerst gebruikt werd slechts van ondergeschikt belang. Pijprokers en -verzamelaars zijn veel meer gefascineerd door de sluiers van mystificatie en legendes die hun favoriete onderwerp omgeven, als de zeven sluiers van Salome. Een sluier oplichten om tot een aanlokkelijke verleiding te komen mag dan een genoegen zijn, het is helemaal niet leuk om een legende te ontkrachten die verondersteld wordt een grote belofte in te houden maar in werkelijkheid niets anders verbergt dan banaliteit of zelfs een Quasimodo, zij het uit economische belangen of door disinformatie, opzettelijk of door onoplettendheid. Er zijn veel legendes van dit soort in de wereld van de pijp.

De honderd-jaar-oud mythe
Een van die klassieke verhalen die bijna onuitroeibaar lijkt is het verhaal van het honderd jaar oude bruyere. Het is overgeschreven door veel zelfbenoemde deskundigen , die geen van allen zelf serieus onderzoek hebben gedaan. Het gaat hier opnieuw om een sprookje, eentje die het haar van elke expert overeind doet staan. Alle hout is een natuurprodukt en de natuur wordt er met de jaren niet beter op. Kijk maar naar de stammen van oude bomen, gebarsten door blikseminslag of van binnenuit verteerd. Zelfs de beroemde olijfboom splitst zijn stam op een relatief jonge leeftijd en is gedwongen te gehoorzamen aan de krachten van de natuur. De beste leeftijd om de wortel van erica arborea te verwerken was, is en zal altijd zijn tussen de dertig en vijftig jaar oud en niet meer. Als de knol jonger is zal hij te klein zijn en rechtvaardigt de opbrengst de investering niet. Als hij ouder is zal de kern waarschijnlijk aangetast zijn, hij zal teveel bosbranden gezien hebben en hij zal gebarsten zijn door spanning in het hout. Geen verstandig mens zal er over denken om dit materiaal op te graven of het zou voor demonstratiedoeleinden moeten zijn.
Waarom moet bruyere eigenlijk honderd jaar oud zijn? Suggereert iemand soms dat de kwaliteit van het materiaal elk jaar verbetert zodra de vijftig gepasseerd is? Kwaliteit wordt bepaald door het klimaat en de bodemgesteldheid. Als deze twee factoren goed zijn zal de knol in het ideale tempo groeien. De bodem moet niet te vruchtbaar zijn en niet te droog, er moet veel zand in zitten en ook een beetje klei. Er mag niet te veel regen vallen want dan zou de knol in een explosief tempo groeien, maar het moet ook weer niet te droog zijn. Alleen dan zal de wortelknol de juiste verhouding bereiken tussen structureel hout en spinthout, en dat is het enige wat er toe doet.

De legende van het Corsicaanse bruyere
Een ander wijdverbreid sprookje gaat over het enig ware, het beste van allemaal: Corsicaans bruyere. Niets heeft een fijnere nervatuur, niets is witter, en niets is meer hygroscopisch! En als we de advertenties en folders mogen geloven moet heel Corsica wel in de bruyerehandel zitten. Het eiland was zeker een grote leverancier in de vroege jaren van de bruyerepijp, alleen van de Cote d'Azur kwam meer. Daarbij moeten we niet vergeten dat de bruyerepijp zijn oorsprong heeft in Saint Claude, in de Franse Jura, en zoals we weten is Corsica Frans. Delen van de Corsicaanse bossen bieden de optimale omstandigehden voor de groei, of op zijn minst net zo goed als veel andere bossen rond de Middellandse Zee. Corsica was natuurlijk de plaats waar de gezamenlijke rijkdom aan ervaring in het verzagen van bruyere zijn oorsprong heeft. Van daaruit werd die kennis verder naar het oosten verspreid, eerst naar Italie en vervolgens naar de Grieken. Griekenland heeft op dit moment de grootste bruyereverwerkende fabrieken, die aan 75% van de vraag naar ruw hout voldoen. Corsica daarentegen heeft alle betekenis verloren. In de laatste 8 jaar [ed: verhaal komt uit 2001] waren er nog twee bruyerezagers actief waarvan er eentje twee jaar geleden is gestopt omdat zijn ellebogen versleten zijn. De laatst overgeblevene is in de zeventig en zaagt nog maar een paar balen per jaar, die allemaal bestemd zijn voor Refbjerg in Denemarken. De beste man heeft daarna nog maar een handjevol ebauchons over om te verdelen. Desalniettemin gaat er een paar ton aan bruyere naar Italiaanse verwerkers om daar verzaagd te worden.

Het doel van een sprookje
Waarom moet het Corsicaans zijn? Iedere kenner van pijpen weet dat verschillende andere moeders ook mooie dochters hebben en dat uitstekende kwaliteit overal gevonden kan worden, van Algerije tot Griekenland. Maar dit is de wereld van sprookjes en mysteries, een wereld waarin de legende hand in hand gaat met onwetendheid en onoplettendheid. Ik wil zeker niet alle sprookjes en mythes van hun charme beroven, maar ik geloof wel dat als het sprookje misleidend is zodat toehoorders in het duister gelaten of zelfs op het verkeerde been gezet worden de waarheid ook gehoord moet worden. Toch is het sprookje mij heilig, al was het alleen maar omdat het een lichtje van hoop biedt in wat soms alleen maar de saaiheid van het alledaagse leven genoemd kan worden."

(Rainer Barbi/Pipe Magazine)

[Ribbon]

Leuk artikel Dukdalf. Toch vraag ik me af waarom juist pijprokers zoveel behoefte hebben aan dat mysterie en die fabeltjes. Zijn we romantischer aangelegd dan bijv. sigarenrokers of filatelisten?

[Dukdalf]

Nee, ik denk niet dat pijprokers romantischer zijn aangelegd dan de rest van de mensheid. Wel heeft denk ik elke hobby en dus elke groep liefhebbers dit soort dingen nodig. In sigaren is er vast ook wel een soort heilige graal die omgeven wordt door sprook en fabel, bij whisky wellicht ook, bij filatelisten zeker en van modelbouwers en bibliofielen weet ik het ook. We houden gewoon van een mooi verhaal, later kijken we wel wat er van waar is...

[magicmarcello]

In ieder geval is ook dit zeker een heel mooi verhaal van Rainer Barbi!
Goede post heer Dukalf

[MfOx]